زمان تقریبی مطالعه: ۸ دقیقه
وقتی نمایشگاه کتاب، بازار مکاره می‌شود؛ درباره تکرار کتاب‌سازی و تخفیف‌فروشی در سایه بی‌نظارتی
مقدمه
هر سال با نزدیک شدن به زمان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، امیدها و نگرانی‌هایی توأمان بالا می‌گیرد. از یک‌سو این رویداد، بزرگ‌ترین اتفاق فرهنگی کشور است و از سوی دیگر، تجربه سال‌های گذشته نشان داده که نبود نظارت و رویکرد صرفاً تجاری برخی ناشران، نمایشگاه را به محلی برای عرضه انبوه کتاب‌های نازل و پر تخفیف تبدیل کرده است.
نمایشگاه کتاب، به‌عنوان ویترین صنعت نشر، باید نماد کیفیت و خلاقیت باشد. اما آیا در سال‌های گذشته، این نمایشگاه توانسته از این نقش دفاع کند یا به بازاری موقت برای تخلیه انبارها، جذب یارانه‌ها و گمراه‌کردن مخاطب با تخفیف‌های اغواکننده تبدیل شده است؟
نمایشگاه کتاب یا بازار مکاره؟
نبود معیارهای دقیق برای تخصیص غرفه، عدم تمایز میان ناشران فرهنگی و کتاب‌ساز، و فضای رقابتی ناسالم باعث شده که نمایشگاه به‌جای رقابت در کیفیت، به رقابت در قیمت و جلدهای زرق‌وبرق‌دار تبدیل شود. تخفیف‌هایی که ظاهر فرهنگی دارند اما باطن آن‌ها سودجویی از جیب مردم است. در چنین فضایی، کتاب نه یک کالای فرهنگی بلکه یک جنس تخفیفی می‌شود.
کتاب‌سازی؛ محصول تقاضای کم‌عمق و عرضه‌ی سریع
کتاب‌سازی به معنای تولید انبوه کتاب‌هایی با کیفیت پایین محتوایی، ویراستاری ضعیف، طراحی شتاب‌زده و قیمت پایین است؛ کتاب‌هایی که نه دغدغه آموزشی دارند و نه ارزش فرهنگی. این محصولات اغلب بازنشر مطالب کپی، محتواهای بی‌هویت یا گردآوری‌شده از منابع آنلاین‌اند که صرفاً برای پُر کردن غرفه و جلب توجه با تخفیف بالا منتشر می‌شوند.
تخفیف بالا، جایگزین کیفیت؟
یکی از ابزارهای اصلی ناشران کتاب‌ساز، تخفیف‌های غیرمتعارف است. تخفیف‌هایی که گاه به ۵۰ یا حتی ۷۰ درصد می‌رسد، اما پشت آن، محتوایی سطحی یا غیراصیل پنهان شده است. مخاطب ناآگاه، جذب قیمت می‌شود، نه محتوا؛ و این همان نقطه‌ای است که بازار کتاب را از مسیر فرهنگی، به سمت اقتصاد مصرف‌گرایانه منحرف می‌کند.
پیامدها؛ فروپاشی ذائقه فرهنگی و بی‌اعتمادی به کتاب
- بی‌اعتمادی عمومی به کتاب به‌عنوان کالای فرهنگی
- سخت‌تر شدن رقابت برای ناشران و کتاب‌فروشان حرفه‌ای
- افت کیفیت ترجمه، تألیف و ویراستاری در صنعت نشر
- سلیقه‌سازی سطحی و ترویج مصرف فرهنگی بی‌ریشه
نگاهی به گزارش ایبنا: «فرمول کتاب‌سازان»
در گزارش منتشرشده در ایبنا با عنوان «کتاب نازل + تخفیف بالا = فرمول کتاب‌سازان در نمایشگاه کتاب» به‌روشنی به این معضل اشاره شده است. نویسنده گزارش، ضمن گفت‌وگو با چند ناشر و بازدیدکننده، به این نتیجه می‌رسد که این فرمول، در حال تبدیل شدن به یک رویه غالب است. چنین نگاهی، اگر اصلاح نشود، آینده مطالعه و اعتماد عمومی را تهدید خواهد کرد.
راهکارهایی برای نجات محتوا از چنگال تخفیف
- تعیین استاندارد محتوایی برای حضور در نمایشگاه: صرف داشتن مجوز نشر، نباید کافی باشد.
- شفاف‌سازی یارانه‌های نشر: حمایت باید به ناشران کیفی برسد، نه کتاب‌سازان.
- نظارت محتوایی قبل از تخصیص غرفه: ارزیابی کیفیت پیش از فروش.
- آگاهی‌بخشی عمومی: از رسانه‌ها تا کتاب‌فروشان، باید درباره کیفیت آگاه‌سازی شود.
سخن پایانی
اگر نهادهای مسئول با نگاهی آینده‌نگر وارد عمل نشوند، نمایشگاه کتاب تهران به مرور شأن فرهنگی خود را از دست خواهد داد و به بازاری شبیه به جمعه‌بازار کتاب تبدیل خواهد شد؛ جایی که قیمت بر محتوا و ظواهر بر ارزش غلبه می‌کند.
کتاب باید همچنان نماد تفکر و آگاهی باشد، نه کالای تخفیفی. امروز زمان آن است که نهادهای فرهنگی، ناشران مسئول، و کتاب‌فروشان دغدغه‌مند، دست در دست هم دهند و در برابر این جریان نازل ایستادگی کنند.
نظر بدهید